Nennii Historia Britonum 41

[De puero sine patre inuento et ad Guorthigirnum ducto]

Et ipse legatos ex consilio magorum per uniuersam Brittanniam misit, utrum infantem sine patre inuenirent. Et lustrando omnes prouincias regionesque plurimas, uenerunt ad Campum Elleti, qui est in regione, quae uocatur Gleguissing, et pilae ludum faciebant pueri. Et ecce! duo inter se litigabant, et dixit alter alteri, 'O homo sine patre, bonum non habebis.' At illi de puero ad pueros diligenter percunctabantur, et cunctantes matrem si patrem haberet, et illa negauit et dixit, 'Nescio quomodo in utero meo conceptus est, sed unum scio, quia uirum non cognoui unquam;' et iurauit illis patrem non habere. Et illi eum secum duxerunt usque ad Guorthigirnum regem et eum insinuauerunt regi.

• utrum introducindo condicional: legatos [...] per uniuersam Brittanniam misit, utrum infantem sine patre inuenirent
• xerundio : lustrando omnes prouincias regionesque plurimas
• quia = conxunción completiva : unum scio, quia uirum non cognoui unquam

O propio rei segundo o consello dos adiviños mandou mensaxeiros por toda Britania, para ver se atopaban a un neno sen pai. E percorrendo todas as provincias e moitísimas rexións, chegaron a Campo de Eleto, que está nunha rexión que se cham Gleguissing, e os nenos xogaban á pelota. E velaiquí que dous entre si pelexaban, e díxolle un ao outro: "Oh home sen pai, non che vai ir ben". Pero eles moito preguntaban sobre o rapaz aos nenos; preguntando á nai se tiña pai, ela negouno e dixo: "Non sei de que maneira foi concebido no meu ventre, pero sei unha cousa, que nunca tiven relación cun home". E xuroulles que non tiña pai. E eles levárono consigo á presencia do rei Guortixirno e presentáronllo ao rei.

Nennii Historia Britonum 40

[De arce regi aedificanda]

Et postea rex ad se inuitauit magos suos, ut quid faceret ab eis interrogaret. At illi dixerunt, 'In extremos fines regni tui uade, et arcem munitam inuenies, ut te defendas; quia gens, quam suscepisti in regno tuo, inuidet tibi et te per dolum occidet, et uniuersas regiones, quas amasti, occupabit cum tua uniuersa gente post mortem tuam.' 

• ut final : 
• rex ad se inuitauit magos suos, ut quid faceret ab eis interrogaret
• arcem munitam inuenies, ut te defendas
• interrogativa indirecta: ut quid faceret ab eis interrogaret

Despois o rei chamou á súa presencia aos seus adiviños, para lles preguntar que debía facer. Eles dixeron: "Vai aos confíns do teu reino, atoparás unha fortaleza fortificada para que te defendas; porque a nación que acolliches no teu reino, tenche envexa e hate matar con traizón, todas as terras que amaches ocupará con toda a túa xente despois da túa morte".

Et postea ipse cum magis suis arcem adipisci uenit, et per multas regiones multasque prouincias circumdederunt, et illis non inuenientibus, ad regionem, quae uocatur Guined, nouissime peruenerunt; et illo lustrante in montibus Hereri, tandem in uno montium loco, in quo aptum erat arcem condere, adeptus est. 

• ablativo absoluto : 
• illis non inuenientibus
• illo lustrante in montibus Hereri

Despois el mesmo cos seus adiviños decidiu buscar a fortaleza; por moitas rexións e provincias deron voltas e, sen a atoparen, finalmente chegaron a unha rexión que se chama Guined; e mentres o rei camiñaba polos montes Hereri, finalmente nun lugar dos montes, atopou un lugar no que era axeitado construír a fortaleza.

Et magi ad illum dixerunt, 'Arcem in isto loco fac, quia tutissima a barbaris gentibus in aeternum erit.' Et ipse artifices congregauit, id est, lapicidînas, et ligna et lapides congregauit, et cum esset congregata omnis materia, in una nocte ablata est materia, et tribus uicibus iussit congregari, et nusquam comparuit.

• cum histórico : cum esset congregata omnis materia

Os adiviños dixéronlle: "Fai unha fortaleza neste lugar, porque será moito segura contra as nacións bárbaras por sempre". E reuniu artesáns, isto é, canteiros, e reuniu leña e pedras, e despois de ser reunida todo o material, nunha noite desapareceu o material, e por tres veces mandou que se reunira, e nunca apareceu.

Et magos arcessiuit et illos percunctatus est, quae esset haec causa malitiae, et quid hoc eueniret. At illi responderunt, 'Nisi infantem sine patre inuenies et occidetur ille, et arx a sanguine suo aspergatur, nunquam aedificabitur in aeternum.'

• Interrogativa indirecta: illos percunctatus est, quae esset haec causa malitiae, et quid hoc eueniret

Fixo chamar aos adiviños e preguntoulles cal fora a causa da desgracia, e por que isto acontecera. Pero eles responderon: "A non ser que atopes un neno pequeno sen pai e o mates, e a fortaleza sexa regada co seu sangue, nunca se construirá para sempre".

Nennii Historia Britonum 39

[Guorthigirnus filiam suam uxorem ducit et filium suum Sancto Germano dare conatur] 

Iam super omnia mala adiiciens Guorthigirnus accepit filiam suam uxorem sibi, et peperit ei filium; et hoc cum compertum esset a Sancto Germano, eum corripere uenit cum omni clero Brittonum. 

• Dobre acusativo (CD + C.Pvo.) : accepit filiam suam uxorem sibi
• cum histórico : hoc cum compertum esset a Sancto Germano

Engadindo <un novo mal> sobre todos os males, Guortixirno tomou a súa filla como esposa, e enxendroulle un fillo; despois de que isto foi coñecido por Santo Xermano, veu acusalo con todo o clero dos britóns.

Et dum conuenta esset magna synodus clericorum ас laicorum in uno consilio, ipse rex praemonuit filiam suam ut exiret ad conuentum, et ut daret filium suum in sinum Germani, et ut diceret quod ipse erat pater filii; et mulier fecit sicut erat edocta.

• dum + subx. = cum histórico : dum conuenta esset magna synodus clericorum ас laicorum in uno consilio
• praemonere aliquem ut aliquod faciat (ut?) : ipse rex praemonuit filiam suam ut exiret ad conuentum 
• quod conxunción completiva (que) : ut diceret quod ipse erat pater filii

E mentres se reunía o grande sínodo dos clérigos e dos leigos nun único consello, o mesmo rei advertiu a súa filla que saíse á reunión e que puxese a seu fillo no colo de Xermano, e que dixese que el era o pai do fillo; a muller fixo como se lle instruíra.

Germanus autem eum benigne accepit et dicere coepit, 'Pater tibi ero, nec te dimittam, nisi mihi nouacula cum forcipe pectineque detur, et ad patrem tuum carnalem tibi dare liceat.' Et oboediuit puer, et usque ad auum suum patremque carnalem Guorthigirnum perrexit, et puer illi dixit, 'Pater meus es, caput meum tonde et comam capitis mei.'

Pero Xermano aceptouno con cariño e comezou a dicir: "Serei teu pai, e non te hei deixar, a non ser que se me dea unha navalla con tenaces e peite y que lla poidas dar a teu pai carnal". E obedeceu o neno, até seu avó e pai carnal, Guortixirno, foi e díxolle o rapaz: "Es meu pai, rasura a miña cabeza e a cabeleira da miña cabeza".

Et ille siluit et tacuit, et puero respondere noluit, sed surrexit et iratus est ualde, ut a facie Sancti Germani fugeret, et maledictus est, et damnatus a Sancto Germano et omni Brittonum consilio.

• ut final : ut a facie Sancti Germani fugeret

E el gardou silencio e non quixo responder ao rapaz, senón que se ergueu e alporizouse moite, para fuxir da presencia de Santo Xermano, e foi maldito e condenado por Santo Xermano e por todo o consello dos britóns.

Nennii Historia Britonum 38

[Multi Saxones, ab Hencgisto inuitati, ad Brittanniam ueniunt]

Et dixit Hencgistus ad Guorthigirnum 'Ego sum pater tuus, et consiliator tui ero, et noli praeterire consilium meum unquam, quia non timebis te superari ab ullo homine, neque ab ulla gente, quia gens mea ualida est. Inuitabo filium meum cum fratrueli suo, bellatores enim uiri sunt, ut dimicent contra Scottos; et da illis regiones, quae sunt in aquilone, iuxta murum, qui uocatur Guaul.' 

• AcI: non timebis te superari ab ullo homine
• ut final : Inuitabo filium meum cum fratrueli suo, [...], ut dimicent contra Scottos

Dixo Hencxisto a Guortixirno: "Eu son teu pai, e serei o teu conselleiro, non ignores nunca o meu consello, porque non temerás ser vencido por ningún home nin por ningunha nación, porque a miña nación é forte. Hei chamar a meu fillo con seu curmán, pois son guerreiros, para que loiten contra os escotos; dálles as terras que están ao norte, ao carón do muro que se chama Guaul".

Et iussit ut inuitaret eos, et inuitati sunt Octha et Ebissa cum quadraginta ciulis. At ipsi, cum nauigarent circa Pictos, uastauerunt Orcades insulas, et uenerunt et occupauerunt regiones plurimas ultra Mare Frenessicum, usque ad confinium Pictorum. 

• iubeo + ut : iussit ut inuitaret eos
• cum histórico : cum nauigarent circa Pictos

Mandou que os chamara, e foron chamados Octha e Ebisa con corenta naves de guerra. Pero eles, navegando ao redor das terras dos pictos, devastaron as illas Órcadas, viñeron e ocuparon moitísimas terras alén do Mar Frenésico, até o confín dos pictos.

Et Hencgistus semper ciulas ad se paulatim inuitauit, ita ut insulas de quibus uenerant absque habitatore relinquerent, et dum gens illius creuisset et in uirtute et in multitudine, uenerunt ad supradictam ciuitatem Cantorum.

• ut consecutivo : ita ut ínsulas de quibus uenerant absque habitatore relinquerent
• dum + plpf. de subx. = cum histórico : dum gens illius creuisset et in uirtute et in multitudine

Hencxisto pouco a pouco pero sen pausa chamou onda el naves de guerra, de modo que deixaban as illas de onde viñan sen habitantes, e despois de que a súa xente medrara en fortaleza e número, viñeron á devandita cidade dos Cantos.

Nennii Historia Britonum 37

[De consilio Hencgisti ad regionem Brittanniae capiendam]

Hencgistus autem, cum esset uir doctus atque astutus et callidus, cum explorasset super regem inertem et super gentem illius, quod sine armis utebantur, inito consilio, dixit ad regem Brittannicum, 'Pauci sumus, si uis mittemus ad patriam nostram, ut inuitemus milites de militibus nostrae regionis, ut amplior sit numerus ad certandum pro te, et pro gente tua.' 

• cum histórico : 
• cum esset uir doctus atque astutus et callidus, 
• cum explorasset super regem inertem et super gentem illius
• ablativo absoluto : inito consilio
• ut final:
• ut inuitemus milites de militibus nostrae regionis
• ut amplior sit numerum
• xerundio : ad certandum

Hencxisto en troques, sendo un home sabio, astuto e intelixente, despois de pescudar acerca daquel rei covarde e da súa nación, porque vivían sen armas, tomada unha resolución, dixo ao rei británico: "Somos poucos, se queres enviaremos aviso á nosa patria, para convidarmos a soldados de entre os soldados da nosa rexión, para que o número sexa máis grande para loitarmos por ti e pola túa xente". 

Et ille impetrauit ut facerent, et miserunt, et legati transfretauerunt trans Tythicam uallem, et reuersi sunt cum ciulis sedecim, et milites electi uenerunt in illis, et in una ciula ex eis uenit puella pulchra facie atque decorosa ualde, filia Hencgesti.

• ut completivo : impetrauit ut facerent

E el conseguiu que o fixesen, e enviaron embaixadores que cruzaron o mar tras o val Títico, e regresaron con dezaséis naves de guerra, e soldados escollidos viñeron nelas, e nunha nave de guerra daquelas veu unha rapaza de cara bonita e moito fermosa, filla de Hencxesto.

Postquam autem uenissent ciulae, fecit Hencgistus conuiuium Guorthigirno et militibus suis, et interpreti suo, qui uocabatur Ceretic, et puellam iussit ministrare illis uinum et siceram, et inebriati sunt et saturati nimis. 

• aliquem iubere aliquod facere : puellam iussit ministrare illis uinum et siceram

Pero despois de que chegaran as naves de guerra, fixo Hencxisto un banquete para Guortixirno e para os seus soldados, e máis para o seu intérprete, que se chamaba Ceretic, e á rapaza mandou servirlles viño e cervexa, e emborracháronse e comeron de máis.

Illis autem bibentibus, intrauit Sathanas in corde Gurthigirni ut amaret puellam, et postulauit eam a patre suo per interpretem suum, et dixit, 'Omne quod postulas a me impetrabis, licet dimidium regni mei.' 

• Ablativo absoluto : Illis autem bibentibus
• ut final : intrauit [...] ut amaret puellam

Pero estando eles a beber, entrou Satanás no corazón de Gurtixirno para que desexase á rapaza, e pediulla a seu pai a través do seu intérprete, e dixo, "Todo o que pides conseguirás de min, aínda que sexa a metade do meu reino".

Et Hencgistus, inito consilio cum suis senioribus, qui uenerant secum de insula Oghgul, quid peterent regi pro puella, unum consilium cum illis omnibus fuit, ut peterent regionem, quae in lingua eorum uocatur Cantguaraland, in nostra autem lingua Chent. 

• ablativo absoluto : inito consilio
• ut completivo (aposición) : unum consilium cum illis omnibus fuit, ut peterent regionem

E Hencxisto, despois de consultar cos seus maiores, que viñeran con el dende a illa de Oghgul, acerca de que lle pedirían ao rei pola rapaza, a decisión unánime foi que pedisen a rexión que na lingua dos saxóns se chama Cantguaraland, na nosa lingua en troques Chent.

Et dedit illis, Guoyrancgono regnante in Cantia, et inscius erat quia regnum ipsis tradebatur Paganis, et ipse solus in potestatem illorum clam dari; et sic data est puella illi in coniugium, et dormiuit cum ea, et amauit eam ualde.

E déullela, reinando Guoirancgono in Cantia, e era descoñecedor de que o reino se lle entregaba aos pagáns, e de que el, so, era entregado ao poder daqueles ás agachadas; e déuselle así a rapaza a el en matrimonio, e durmiu con ela, e amouna moito.

Nennii Historia Britonum 36

[De pacto cum Saxonibus a Britonibus uiolato]

Factum est autem postquam metati sunt Saxones in supradicta insula Tanet, promisit rex supradictus dari illis uictum et uestimentum absque defectione; et placuit illis, et ipsi promiserunt expugnare inimicos eius fortiter. At illi barbari, cum multiplicati essent numero, non potuerunt Brittones cibare illos. Cum postularent cibum et uestimentum sicut promissum erat illis, dixerunt Brittones, 'Non possumus dare uobis cibum et uestimentum, quia numerus uester multiplicatus est, sed recedite a nobis, quia auxilio uestro non indigemus.' Et ipsi consilium fecerunt cum maioribus suis, ut pacem disrumperent.

• Exemplo do uso de metor(1) = acampar > asentarse.
• Exemplo de cum histórico: 
• illi barbari, cum multiplicati essent numero
• Cum postularent cibum et uestimentum
• Exemplo de ut final: ut pacem disrumperent

Pero aconteceu isto despois de que os saxóns se asentaran na devandita illa de Tanet, prometeu o devandito rei que se lles daría alimento e vestido sen falta; e próugolles, e eles pola súa banda prometeron atacar aos inimigos do rei con firmeza. Pero despois de que aqueles bárbaros se multiplicasen en número, non puideron os britóns alimentalos. Ao pediren o alimento e o vestido como se lles prometera, dixeron os britóns: "non vos podemos dar alimento e vestido, porque o voso número se multiplicou, pero marchade de onda nós, porque non precisamos da vosa axuda". E eles mesmos deliberaron cos seus maiores para romperen a paz.

Nennii Historia Britonum 35

[De seruo seruato et rege facto]

In crastino die ille uir, qui hospitalis fuit illis, credidit et baptizatus est cum omnibus filiis suis, et omnis regio cum eis; cui nomen erat Catel, et benedixit ei, et addidit et dixit, 'Non deficiet rex de semine tuo,' (ipse est Catell Durnluc,) 'et tu solus rex eris ab hodierna die.' 

Ao día seguinte aquel home que os acollera hospitalariamente creu e recibiu o bautismo con todos os seus fillos, e toda a rexión con eles; o seu nome era Catel, e beiceuno, e engadiu e dixo: "Non deixará de haber un rei da túa semente" (el mesmo é Catel Durnluc) "e ti serás o único rei a partir do día de hoxe".

Et sic euenit; et impletum est quod dictum est per Prophetam dicentem, 'Suscitans de puluere egenum, et de stercore erigens pauperem, ut sedeat cum principibus, et solium gloriae teneat.' Iuxta uerba Sancti Germani rex de seruo factus est, et omnes filii eius reges facti sunt, et de semine illorum omnis regio Pouisorum regitur usque in hodiernum diem.

• Exemplo de participio de presente concertado: per Prophetam dicentem
• Exemplo de ut final: ut sedeat cum principibus, et solium gloriae teneat

E así aconteceu; e cumpriuse o que foi dito polo profeta cando di: "levantando do po ao necesitado, e do esterco elevando ao pobre, para que sente con príncipes, e teña o solio da gloria". Segundo as palabras de Santo Xermano de servo foi feito rei, e todos os seus fillos foron feitos reis, e toda a rexión dos Povisos é gobernada pola súa descendencia até o día de hoxe.

Nennii Historia Britonum 34

[De admonitione Sancti Germani et de arce combusta]

Solito ex more supradictus affuit seruus, et dixit ei Sanctus Germanus, 'Caue ne unus homo maneat de hominibus tuis in ista nocte in arce.' Et ipse reversus est in arcem et deduxit filios suos, quorum numerus erat nouem, et ipsi ad supradictum hospitium cum ipso reuersi sunt. 

• Exemplo de caue ne + subxuntivo : Caue ne unus homo maneat de hominibus tuis in ista nocte in arce

Como de costume o devandito servo apareceu, e díxolle Santo Xermano: "Mira que ningún dos teus permaneza esta noite na fortaleza". E el mesmo volveu á fortaleza e trouxo a seus fillos, que eran nove, e eles ao devandito aloxamento con el retornaron.

Et praecepit Sanctus Germanus manere eos ieiunos, et, clausis ianuis, dixit, 'Vigilantes estote, et si quid euenerit, in arcem nolite aspicere, sed orate indesinenter et ad Dominum uestrum clamate.' Et post modicum interuallum noctis ignis de caelo cecidit et combussit arcem, et omnes homines qui cum tyranno erant, et nusquam apparuerunt usque ad hodiernum diem; et arx non aedificata est usque hodie.

• Exemplo de AcI: praecepit Sanctus Germanus manere eos ieiunos
• Exemplo de ablativo absoluto : clausis ianuis
• Exemplo de condicional (futuro perfecto indicativo + imperativo): si quid euenerit, in arcem nolite aspicere

E mandou Santo Xermano que eles permanecesen en xexún e, pechadas as portas, dixo: "Estade atentos, e se algo acontece, non miredes a fortaleza, senón orade sen descanso e chamada ao voso Señor". E tras un perqueno intervalo de noite caeu lume do ceo e queimou a fortaleza, e todos os que co tirano estaban, nunca máis apareceron até o día de hoxe; e a fortaleza non foi reconstruída até o día de hoxe.

Nennii Historia Britonum 33

[De miraculis Sancti Germani]

Iterum de mane surrexerunt, ut impetrarent salutationem tyranni; at ipsi, cum orarent et exspectarent iuxta portam arcis, et ecce! uir unus currebat, et sudor illius a uertice usque ad plantas pedum distillabat.

Erguéronse de novo pola mañá, para tentar saudar ao tirano; pero mentres eles mesmos oraban e agardaban xunto á porta da fortaleza, velaiquí que un home viña correndo, e a suor caíalle da cabeza ás plantas dos pés.

• Exemplo de cum histórico : cum orarent et exspectarent iuxta portam arcis

Inclinauit se ante illos, et dixit Sanctus Germanus, 'Credis in sanctam Trinitatem?' et respondit illi, 'Credo' et baptizatus est, et osculauit eum. Et dixit illi, 'Vade in pace, in ista hora morieris, et Angeli Dei in aere exspectant te, ut gradieris cum illis ad Dominum, cui credidisti.' 

Inclinouse ante eles e dixo Santo Xermano, "Cres na Santa Trinidade?" e respóndelle, "Creo". Recibiu o bautismo e bicouno. E díxolle, "Vai en paz, nesta hora vas morrer, e os anxos de Deus agárdante no ceo, para que vaias con eles onda o Señor, no que criches".  

• Exemplo de ista por hac? : in ista hora morieris
• Exemplo de ut final : Angeli Dei in aere exspectant te, ut gradieris cum illis ad Dominum

Et ipse laetus intrauit in arcem, et Praefectus tenuit illum et alligauit, et ante tyrannum ductus et interfectus est. Mos enim erat apud nequissimum tyrannum nisi quis ante solis ortum peruenisset ad seruitutem in arce, interficiebatur. Et manserunt tota die iuxta portam ciuitatis, et non impetrauerunt ut salutarent tyrannum.

El mesmo entrou ledo na fortaleza, e o prefecto prendeuno e atouno e ante o tirano foi conducido e foi morto. Pois era o costume dese malvadísimo tirano que se alguén antes da saída do sol non chegase ao servizo na fortaleza, era morto. E ficaron durante todo o día xunto á porta da cidade, e non conseguiron saudar ao tirano.

• Exemplo de oración condicional (pret. plpf. subx + imperfecto ind.) : nisi quis ante solis ortum peruenisset ad seruitutem in arce, interficiebatur
• Exemplo de ut completivo : non impetrauerunt ut salutarent tyrannum.

Nennii Historia Britonum 32

[De aduentu Sancti Germani in Brittanniam et de miraculis eius]  

In tempore illius uenit Sanctus Germanus ad praedicandum in Brittannia, et claruit apud illos in multis uirtutibus, et multi per eum salui facti sunt, et plurimi perierunt. Aliquanta miracula, quae per illum fecit Deus, scribenda decreui.

No tempo deste rei veu Santo Xermano a predicar en Britania, e foi famoso entre eles por moitas accións virtuosas, e moitos salváronse gracias a el, e moitísimos pereceron. Coido que algúns milagres, que a través del fixo Deus, deben ser escritos.

• Giles traduce perierunt como "died unconverted", que fai mellor senso no contexto.
• Exemplo de xerundio (ad + acusativo do xerundio) con valor final : In tempore illius uenit Sanctus Germanus ad praedicandum in Brittannia.
• Infinitivo da voz perifrástica pasiva : Aliquanta miracula, [...], scribenda <esse> decreui.

Primum miraculum de miraculis eius. Erat quidam rex iniquus atque tyrannus ualde, cui nomen erat Benli. Illum uir sanctus uoluit uisitare, et properare disposuit ad iniquum regem, ut praedicaret illi. At cum ipse homo Dei uenisset ad ostium urbis cum comitibus suis, uenit portarius et salutauit eos, et miserunt eum ad regem, et rex durum responsum dedit illis et cum iuramento dixit, 'Si fuerint uel si manserint usque ad caput anni, non uenient unquam in medio urbis meae.' 

Primeiro milagre dos seus milagres. Había un rei inicuo e moito cruel, que tiña por nome Benli. Este home santo quixo visitalo, e dispuxo ir presto onda o rei inicuo, para lle predicar. Pero despois de que o propio home de Deus chegase á porta da cidade coa súa compaña, veu o encargado da porta e saudounos, e mandárono onda o rei, e o rei deulles unha dura resposta e con xuramento dixo "aínda que estean ou permanezan até o cabo do ano, non virán nunca ao centro da miña cidade". 

• Exemplo de ut + subxuntivo con valor final : properare disposuit ad iniquum regem, ut praedicaret illi
• Exemplo de cum histórico : cum ipse homo Dei uenisset ad ostium urbis cum comitibus suis
• Exemplo de condicional (real; futuro perfecto + futuro simple) con valor concesivo (vid. Baños 2009:666) : Si fuerint uel si manserint usque ad caput anni, non uenient unquam in medio urbis meae.

Dum ipsi exspectarent ianitorem, ut nuntiaret illis sermonem tyranni, dies declinabat ad uesperum et nox appropinquabat, et nescierunt quo irent.

Mentres eles esperaban ao porteiro, para que lles comunicase as palabras do tirano, o día ía cara o serán e a noite achegábase, e non souberon onde ir.

• Exemplo de dum + impf. subxuntivo = cum + impf. subx. : Dum ipsi exspectarent ianitorem
• Exemplo de interrogativa indirecta : nescierunt quo irent

Interea uenit unus de seruis regis e medio urbis, et inclinauit se ante uirum Dei, et nuntiauit illis omnia uerba tyranni, et inuitauit illos ad casam suam, et exierunt cum eo, et benigne suscepit eos. 

Entre tanto veu un dos escravos do rei do centro da cidade, e inclinouse ante o home de Deus, e anuncioulles todas as palabras do tirano, e convidounos á súa cabana, e saíron con el, e acolleunos amablemente.

Et ille nihil habebat de omnibus generibus iumentorum, excepta una uacca cum uitulo; et occidit uitulum, et coxit, et posuit ante illos. Et praecepit Sanctus Germanus ut non confringerent os de ossibus eius, et sic factum est; et in crastino uitulus inuentus est ante matrem suam sanus et uiuus, incolumisque.

El non tiña ningún tipo de gando, agás unha vaca cun tenreiro; e matou o tenreiro, e coceuno e púxoo ante eles. E mandou Santo Xermano que non escacharan ningún óso dos ósos do tenreiro, e fíxose así; ao día seguinte o tenreiro foi atopado ante a súa nai san e vivo e incólume. 

• Exemplo de ut completivo : praecepit Sanctus Germanus ut non confringerent os de ossibus eius

Nennii Historia Britonum 31

[De Guorthigirno rege et de primo aduentu Saxonum in Brittaniam]

Factum est autem post supradictum bellum, id est, quod fuit inter Brittones et Romanos, quando duces illorum occisi sunt, et post occisionem Maximi tyranni, transactoque Romanorum imperio in Brittannia, per quadraginta annos fuerunt sub metu.

Pero aconteceu despois da devandita guerra, isto é, a que houbo entre os britóns e os romanos, cando os representantes destes foron asasinados, e despois da morte do tirano Máximo, desaparecido o control dos romanos en Britania, que durante corenta anos viviron baixo o medo.

• Construción de ablativo absoluto : transactoque Romanorum imperio in Brittannia
• Uso de quando como conxunción temporal co valor de "cando" : quando duces illorum occisi sunt

Guorthigirnus regnauit in Brittannia, et dum ipse regnabat in Brittannia, urgebatur a metu Pictorum Scottorumque, et a Romanico impetu, necnon et a timore Ambrosii. 

Guortixirno reinou en Britania, e mentres el mesmo reinaba en Britania, era presa do medo aos pictos e aos escotos, e víase acosado polo ataque dos romanos, e non menos polo temor a Ambrosio.

Interea uenerunt tres ciulae a Germania expulsae in exilio, in quibus erant Hors et Hengist, qui et ipsi fratres erant, filii Guictgils, filii Guitta, filii Guectha, filii Vuoden, filii Frealaf, filii Fredulf, filii Finn, filii Folcwald, filii Geta, qui fuit, ut aiunt, filius Dei. Non ipse est Deus Deorum, Amen, Deus exercituum, sed unus est ab idolis eorum, quae ipsi colebant.

Mentres tanto viñeron tres naves de guerra de Xermania ao exilio, nas que estaban Hors e Henxist, que eran etre eles irmáns, fillos de Guictxils, fillo de Guitta, fillo de Guectha, fillo de Vuoden, fillo de Frealaf, fillo de Fredulf, fillo de Finn, fillo de Folcwald, fillo de Xeta, que foi, segundo din, fillo de Deus. Non é o mesmo Deus dos Deuses, Amén, o Deus dos exércitos, senón un dos ídolos deles, que eles mesmos adoraban.

Guorthigirnus suscepit eos benigne, et tradidit eis insulam, quae in lingua eorum uocatur Tanet, Brittannico sermone Ruoihin. Regnante Gratiano secundo Equantio, Saxones a Guorthigirno suscepti sunt, anno quadringentesimo septimo post passionem Christi.

Guorthixirno recibiunos con cordialidade, e deulles a illa que na lingua deles é chamada Tanet, na lingua británica Ruoihin. Reinando Graciano segundo Ecuancio, os Saxóns foron recibidos por Guorthixirno, no ano catrocentos sete despois da paixón de Cristo.

Nennii Historia Britonum 30

[De occisione ducum Romanorum in Brittannia et de auxilio petito]

Tribus uicibus occisi sunt duces Romanorum a Brittannis. Brittones autem dum аnxiebantur a barbarorum gentibus, id est, Scottorum et Pictorum, flagitabant auxilium Romanorum. 

Tres voltas foron asasinados os representantes dos romanos polos britanos. Pero sempre que os britóns estaban anguriados por causa das nacións bárbaras, isto é, dos escotos e dos pictos, pedían a axuda dos romanos.

• Giles traduce duces por "deputies", que coido recoller acertadamente como "representantes", tradución que fai mellor xeito ca "xenerais" nesta pasaxe.

Et dum legati mittebantur cum magno luctu, et cum sablonibus super capita sua intrabant et portabant magna munera secum Consulibus Romanorum pro admisso scelere occisionis ducum, et suscipiebant Consules grata dona ab illis, et promittebant cum iuramento accipere iugum Romanici iuris, licet durum fuisset. 

E mentres embaixadores eran enviados con grande loito, e con po sobre as súas cabezas entraban, e levaban grandes agasallos con eles para os cónsules dos romanos polo recoñecido crime da morte dos representantes, os cónsules aceptaban os gratos regalos deles e [os britóns] prometían con xuramento aceptar o xugo do dereito dos romanos, aínda que fose duro.

Et Romani uenerunt cum maximo exercitu ad auxilium eorum, et posuerunt Imperatores in Brittannia, et composito Imperatore cum ducibus, reuertebatur exercitus ad Romam usque, et sic alternatim per trecentos et quadraginta octo annos faciebant. 

Os romanos viñeron cun grande exército no seu auxilio, e nomearon xenerais en Britania, e de común acordo o emperador cos representantes, retornaba o exército a Roma, e así alternativamente fixeron durante trescentos corenta e oito anos  

Brittones autem propter grauitatem imperii occidebant duces Romanorum, et auxilium postea petebant. Romani autem ad imperium auxiliumque, et ad uindicandum, ueniebant, et spoliata Brittannia auro argentoque, cum aere, et omni preciosa ueste, et melle, cum magno triumpho reuertebantur.

Pero os britóns por mor da dureza do goberno mataban aos representantes dos romanos, e despois pedían axuda. Pero os romanos viñan para restablecer o seu poder e axudar, e para castigar, e espoliada Britania de ouro e prata, con bronce e todo tipo de vestidura preciosa, e con mel, retornaban cun grande triunfo.

Nennii Historia Britonum 29

[De Maximo imperatore Brittanniae et morte eius]

Iterum repetendus est sermo de Maximiano Tyranno. Gratianus cum fratre Valentiniano regnauit sex annis; et Ambrosius Mediolanensis episcopus clarus habebatur in Catholicorum dogmate. Valentinianus cum Theodosio regnauit annis octo. Synodus Constantinopolim colligitur a trecentis decem et octo patribus, in qua omnes haereses damnantur. Hieronymus tum presbyter Bethleem in toto mundo claruit. 

Débese falar de novo acerca do tirano Maximiano. Graciano con seu irmán Valentiniano reinou durante seis anos; Ambrosio, bispo de Milán, era considerado ilustre no que atinxía á doutrina católica. Valentiniano reinou con Teodosio durante oito anos. En Constantinopla reuniuse un sínodo con trescentos dezaoito pais da igrexa, no que foron condenadas todas as herexías. Xerónimo, presbítero de Belén, entón foi famoso en todo o mundo. 

Dum Gratianus imperium regebat in toto mundo, in Brittannia, per seditionem militum, Maximus imperator factus est. Qui mox dum in Gallias transfretaret, Gratianus Parisiis, Meroblaudis magistri militum proditione, superatus est, et fugiens Lugduni captus atque occisus est. Maximus Victorem filium suum consortem regni fecit. Martinus Turonensis episcopus in magnis uirtutibus claruit. 

Mentres Graciano mandaba en todo o mundo, en Britania, por mor dunha sedición dos soldados, Máximo foi feito emperador. Despois de que este rapidamente cruzase ás Galias, Graciano no territorio da tribo dos Parisios, por mor da traición de Meroblaude, o mestre da infantería, foi vencido e na súa fuxida foi capturado en Lugdúnum e axustizado. Máximo fixo a seu fillo Víctor correxente no goberno. O bispo Martiño de Tours foi famoso polas súas accións virtuosas.

• Exemplo de dum + impf. subx = cum + pret. plpf. de subxuntivo : Qui mox dum in Gallias transfretaret, Gratianus Parisiis, Meroblaudis magistri militum proditione, superatus est

Post multum interuallum temporis a Valentiniano et Theodosio Consulibus, in tertio ab Aquileia lapide spoliatus indumentis regalibus sistitur et capite damnatur. Cuius filius Victor eodem anno ab Arbogaste comite interfectus est in Gallia.

Tras un longo intervalo de tempo polos cónsules Valentiniano e Teodosio, a tres millas de Aquilea, despoxado dos seus atributos reais é sometido a xuízo e condenado a morte. Seu fillo Víctor nese mesmo ano foi morto por Arbogaste, membro do seu séquito, na Galia.

Nennii Historia Britonum 28

[De regno deiecto Romanorum]

Hucusque regnauerunt Romani apud Brittones quadringentis et nouem annis. Brittones autem deiecerunt regnum Romanorum, neque censum dederunt illis, neque reges eorum acceperunt ut regnarent super eos, neque Romani ausi sunt ut uenirent Brittanniam ad regnandum amplius, quia duces illorum Brittones occiderant.

Até este momento reinaron os romanos sobre os britóns durante catrocentos nove anos. Pero os britóns rexeitaron o mando dos romanos, e non lles pagaron tributo, nin aceptaron que os seus reis reinasen sobre eles, nin os romanos ousaron vir a Britania para reinaren por máis tempo, porque os britóns mataran aos seus xenerais.

• ut + subxuntivo con valor final : neque reges eorum acceperunt ut regnarent super eos
• ut + subxuntivo no canto de infinitivo : neque Romani ausi sunt ut uenirent Brittanniam. Entendo que se audeo acepta acusativo CD ou Infinitivo, a oración de ut no texto latino é un exemplo de ut completivo, non final.
• construción de xerundio final : ad regnandum amplius
• CCL aonde sen preposición con lugar maior : ut uenirent Brittanniam
• Exemplo abigüidade nominativo / acusativo : quia duces illorum Brittones occiderant. Soamente o contexto permite saber quen matara a quen.

Nennii Historia Britonum 27

[De Maximiano imperatore et qua de causa Brittannia ab exteris nationibus uastata sit. Summa de imperatoribus Romanis in Brittannia.]

Septimus imperator regnauit in Brittannia Maximianus. Ipse perrexit cum omnibus militibus Brittonum a Brittannia, et occidit Gratianum regem Romanorum, et imperium tenuit totius Europae, et noluit dimittere milites, qui perrexerunt cum eo, ad Brittanniam ad uxores suas, et ad filios suos, et ad possessiones suas; sed dedit illis multas regiones, a stagno quod est super uerticem Montis Iouis usque ad ciuitatem quae uocatur Cantguic, et usque ad Cumulum occidentalem, id est, Cruc Ochidient. 

O sétimo emperador que reinou en Britania foi Maximiano. El mesmo partiu de Britania con todos os soldados dos britóns e matou a Graciano, rei dos romanos, e fíxose co control de toda Europa, e non quixo deixar marchar aos soldados, que marcharon con el, a Britania, onda súas mulleres, seus fillos e posesións; pero deulles moitas terras, dende o lago que está no cume da montaña de Xúpiter até a cidade que se chama Cantguic, e até o Cúmulo occidental, isto é, Cruc Ochidient.   

Hi sunt Brittones Armorici, et nunquam reuersi sunt huc, usque in hodiernum diem. Propter hoc Brittannia occupata est ab extraneis gentibus, et ciues expulsi sunt, usque dum Deus auxilium dederit illis.

• dum + subx. valor terminus ad quem (até): Propter hoc Brittannia occupata est ab extraneis gentibus, et ciues expulsi sunt, usque dum Deus auxilium dederit illis. En Baños (2009:610) dise que, segundo Poirier (vid. referencia ad Baños 2009:610), para que dum teña este valor teñen que se cumprir tres condicións, a saber, (1) verbo terminativo, (2) presencia de partículas como usque, e (3) "el subjuntivo del infectum en la subordinada temporal". Curiosamente un dos dous exemplos que dá non compre a terceira premisa (igni leni coquito ... usque adeo dum fiat tam crassum quam mel Cat. agr. 95,1). No exemplo de Nennio tampouco se dá esta terceira premisa, xa que dederit e pretérito perfecto de subxuntivo, pero o valor é claramente de limitación temporal.

Estes son os britóns da Armórica, e nunca retornaron aquí até o día de hoxe. Por esta razón Britania foi ocupada por nacións foráneas, e os seus cidadáns foron expulsados, até que Deus lles prestou axuda.

In ueteri traditione seniorum nostrorum septem imperatores fuerunt a Romanis in Brittannia; Romani autem dicunt nouem fuisse. Octauus fuit alius Seuerus; qui aliquando in Brittannia manebat, aliquando ad Romam ibat, et ibi defunctus est. Nonus fuit Constantius. Ipse regnauit sexdecim annis in Brittannia, et sextodecimo anno imperii sui obiit in Brittannia.

Na vella tradición dos nosos antergos foron sete os emperadores dos romanos en Britania; en troques os romanos din que foron nove. O oitavo foi outro Severo; que de cando en vez residía en Britania, de cando en vez ía a Roma, e alí morreu. O noveno foi Constancio. El mesmo reinou dezaseis anos en Britania, e no décimo sexto ano do seu reinado morreu en Britania. 

Nennii Historia Britonum 26

[De Sexto Maximo, imperatore Brittanniae]

Sextus Maximus imperator regnauit in Brittannia; a tempore illius consules esse coeperunt, et Caesares nunquam appellati sunt postea. Et sanctus Martinus in tempore illius claruit in uirtutibus et signis, et cum eo locutus est.

O emperador Sexto Máximo reinou en Britania; dende este momento comezou a haber cónsules, e despois nunca se lles chamou césares. E o santo Martiño brillou no tempo deste emperador polas súas virtudes e polos seus feitos, e con el falou.

• signis : Stevenson traduce por "milagres".

Nennii Historia Britonum 25

[De Quinto Constantio, Constantini magni filio]

Quintus Constantius, Constantini magni filius fuit, et ibi moritur, et sepulcrum illius monstratur iuxta urbem, quae uocatur Cair Segeint; ut litterae, quae sunt in lapide tumuli, ostendunt. Et ipse seminauit tria semina, id est, auri, argenti, aerisque, in pauimento supradictae ciuitatis, ut nullus pauper in ea habitaret unquam; et uocatur alio nomine Minmanton.

Quinto Constancio foi fillo de Constantino o Grande e alí morre; o seu sepulcro pódese ver xunto á cidade que se chama Cair Segeint; como as letras que están na lápida do túmulo mostran. E el mesmo sementou tres sementes, a saber, de ouro, de prata e de bronce no chan da devandita cidade, para que ningún pobre habitase nela nunca; e tamén é coñecida por outro nome, Minmanton.

Exemplos:

• ut + indicativo : sepulcrum illius monstratur iuxta urbem, [...]; ut litterae, quae sunt in lapide tumuli, ostendunt.
• ut + subxuntivo, final : Et ipse seminauit tria semina, [...], auri, argenti, aerisque, [...], ut nullus pauper in ea habitaret unquam;

Nennii Historia Britonum 24

[De Karitio imperatore et tyranno]

Quartus fuit Karitius imperator et tyrannus, qui et ipse in Brittanniam uenit tyrannide, quia propterea tyrannus fuit pro occisione Seueri; et cum omnibus ducibus Romannicae gentis, qui erant cum eo in Brittannia, transuerberauit omnes regulos Brittannorum, et uindicauit ualde Seuerum ab illis, et purpuram Brittanniae occupauit.

O cuarto foi o emperador e tirano Caritio, que veu en persoa a Britania por causa da súa tiranía, porque por esta razón foi tirano, pola morte de Severo; e con todos os xenerais da nación romana que estaban con el en Britania, castigou a todos os reis dos britanos, e buscou vinganza cumprida da morte de Severo neles, e ocupou o trono de Britania.

• Stevenson di a propósito desta pasaxe : "This passage is certainly corrupt, the meaning is breafly given in the translation".

Nennii Historia Britonum 23

[De aduentu Seueri imperatoris et de muro ab eo deducto]

Tertius fuit Seuerus, qui transfretauit ad Brittannos; ubi, ut receptas prouincias ab incursione barbarica faceret tutiores, murum et aggerem a mari usque ad mare per latitudinem Brittanniae, id est, per centum triginta duo millia passuum, deduxit; et uocatur Brittannico sermone Guaul. Propterea iussit fieri inter Brittones et Pictos et Scottos; quia Scotti ab occidente, et Picti ab aquilone unanimiter pugnabant contra Brittones, nam et ipsi pacem inter se habebant; et non multo post intra Brittanniam Severus moritur.

O terceiro foi Severo, que cruzou o mar até os britanos; unha vez aquí, para facer máis seguras as provincias recuperadas fronte unha incursión bárbara, fixo un muro e un terraplén de mar a mar ao largo de Britania, isto é, ao longo de centro trinta e dúas millas; e chámase na lingua británica "guaul". E por esta razón mandou que se fixese entre os britóns e os pictos e os escotos; porque os escotos dende o oeste e os pictos dende o norte en alianza loitaban contra os britóns, pois eles mesmos entre si estaban en paz; e non moito despois en Britania morre Severo.

Exemplos:

• ut + subxuntivo, final : ut receptas prouincias ab incursione barbarica faceret tutiores, murum et aggerem [...] deduxit

Nennii Historia Britonum 22

[De bauptismo suscepto a Lucio rege]

Post centum et sexaginta septem annos post aduentum Christi, Lucius Brittannicus rex, cum omnibus regulis totius Brittannicae gentis, baptismum suscepit, missa legatione ab imperatoribus Romanorum, et a papa Romano Eucharisto.

Cento sesenta e sete anos despois da chegada de Cristo, o rei Lucio Británico, con todos os reis de toda a nación británica, aceptou o bautismo, despois de lle ser enviada unha legación polos emperadores dos romanos e polo papa de Roma Eucaristo.

Nennii Historia Britonum 21

[De aduentu Claudi imperatoris in Brittanniam]

Secundus post hunc Claudius imperator uenit, et in Brittannia imperauit annis quadraginta octo post aduentum Christi, et stragem et bellum fecit magnum, non absque detrimento militum, tamen uictor fuit in Brittannia, et postea cum ciulis perrexit ad Orcades insulas, et subiecit sibi, et fecit eas tributarias. In tempore illius quieuit dare censum Romanis a Brittannia, sed Brittannicis imperatoribus redditum est. Regnauit autem annis tredecim, mensibus octo, cuius monumentum in Mogantia apud Longobardos ostenditur; ubi, dum ad Romam ibat, defunctus est.

O segundo emperador que veu despois deste foi Claudio, e gobernou sobre Britania corenta e oito anos despois da chegada de Cristo, e causou unha matanza e unha grande guerra, non sen perda de soldados propios, sen embargo acadou a vitoria en Britania, e despois coas súas naves de guerra continuou até as illas Órcadas, e someteunas a tributo. No tempo deste emperador cesou o pago de tributo aos romanos dende Britania, pero foi pagado de novo aos emperadores británicos. Reinou durante trece anos e oito meses, o seu sepulcro pódese ver en Maguncia, no territorio dos longobardos, onde, mentres ía cara Roma, morreu. 

Exemplos:

• dum + indicativo : in Mogantia [...], dum ad Romam ibat, defunctus est.
• dobre acusativo CD + pdvo. do CD: perrexit ad Orcades insulas [...] et fecit eas tributarias.

Nennii Historia Britonum 20

[De aduentu Caesaris ad Brittanniam]

Et iterum, post spatium trium annorum, uenit cum magno exercitu trecentisque ciulis, et peruenit usque ad ostium fluminis, quod uocatur Tamesis. Et ibi inierunt bellum et multi ceciderunt de equis militibusque suis, quia supradictus proconsul posuerat sudes ferreas et semen bellicosum, id est, Cetilou, in uada fluminis, quod discrimen magnum fuit militibus Romanorum, et ars inuisibilis; et discesserunt sine pace in illa uice. 

E de novo, despois de tres anos, veu cun grande exército e trescentas naves de guerra, e chegou até a boca do río que se chama Támesis. E alí entraron en combate e moitos dos cabalos e dos seus soldados caeron, porque o devandito lugarteniente puxera estacas de ferro e semente de guerra, isto é, cetilou, nas partes pouco fondas do río, o que foi causa dun grande perigo para os soldados romanos, e recurso que non se podía ver; e marcharon sen paz nesa ocasión.

Gestum est bellum tertio, iuxta locum qui dicitur Trinouantum; et accepit Iulius imperium Brittannicae gentis quadraginta septem annis ante natiuitatem Christi, ab initio autem mundi quinque millia ducentorum quindecim. 

Houbo por terceira vez unha guerra, xunto a un lugar que se chama Trinovanto; e acadou Xulio o dominio da nación británica corenta e sete anos antes do nacemento de Cristo, cinco mil douscentos quince anos dende o inicio do mundo.

Iulius igitur primus in Brittanniam peruenit, et regnum et gentem tenuit; et in honorem illius Quintilem mensem Iulium debere Romani decreuerunt uocari. Et idibus Martis Caius Iulius Caesar in curia occiditur, tenente Octauiano Augusto monarchiam totius mundi, et censum a Brittannia ipse solus accepit, ut Virgilius ait : 

'Purpurea intexti tollant aulaea Britanni.'

Así pois Xulio foi o primeiro que veu a Britania, e reinou sobre a súa nación; e no seu honor decretaron os romanos que se debía chamar xullo ao mes quintilis. E nas idus de marzo Gaio Xulio César é morto na curia, detentando Octaviano Augusto o dominio de todo o mundo, e soamente el mesmo recibiu o tributo de Britania, como di Virxilio:

"que os britanos tecidos levanten o púrpura telón" (*) (Geor. 3.25)

Nennii Historia Britonum 19

Romani autem, dum acciperent dominium totius mundi, ad Brittannos miserunt legatos, ut obsides et censum acciperent ab illis, sicut accipiebant ab universis regionibus et insulis. Brittanni autem, cum essent tyranni et tumidi, legationem Romanorum contemserunt.

Os romanos, pola súa banda, despois de acadaren o dominio sobre todo o mundo, enviaron embaixadores aos britanos, para conseguiren deles reféns e un tributo, igual que o recibían de todas as rexións e illas. Pero os britanos, sendo señores de si mesmos e orgullosos, desdeñaron a legación dos romanos.

• dum acciperent dominium totius mundi = cum accepissent dominium totius mundi Exemplo de dum + subxuntivo equivalente a cum histórico, no que ademais se pode entender que o imperfecto de subxuntivo está por un pluscuamperfecto.

Tunc Iulius Caesar, cum accepisset singulare imperium primus et obtinuisset regnum, iratus est ualde, et uenit ad Brittanniam cum sexaginta ciulis, et tenuit in ostium Tamesis, in quo naufragium perpessae sunt naues illius dum ipse pugnabat apud Dolobellum, *qui erat proconsul regi Brittannico, qui et ipse Bellinus uocabatur, et filius erat Minocanni, qui occupauit omnes insulas Tyrreni maris; et Iulius reuersus est sine uictoria, caesis militibus et fractis nauibus.

Entón Xulio César, despois de ser o primeiro en tomar o poder en solitario e investirse coa dignidade de rei, está moito enfadado, e vén a Britania con sesenta naves de guerra, e ancorou na desembocadura do Támesis, onde as súas naves sufriron un naufraxio, mentres el mesmo loitaba en Dolobelo, * que era o lugarteniente do rei británico, que se chamaba el mesmo Bellino, e era fillo de Minicanno, que conquistou todas as illas do mar Tirreno; e Xulio retornou sen vitoria, mortos os seus soldados e destruídas as súas naves.

• * Neste punto Stevenson di : "There is here some corruption or defect in the original".